Oude groenten - De radijs

​Waarschijnlijk komen radijzen oorspronkelijk uit Azië (China en Japan), maar reeds in de Oudheid waren ze geliefd bij de Egyptenaren en de Grieken. Plinius de Oudere vertelt dat de radijs bij de Grieken hoger stond aangeschreven dan de biet en de raap omdat een gouden radijs werd geofferd in de tempel van Apollo terwijl er maar een zilveren model van de biet en een loden model van de raap werden geofferd. (1)
Radijzen werden door de Grieken ook voor minder sacrale doeleinden gebruikt. Mannen die van overspel beticht werden kregen door de bedrogen echtgenoot een radijs ingeplant, daar waar dat je het minst graag hebt. Ik wil niet over dit topic uitwijden, maar je moet toch bedenken dat radijzen in die periode de grootte hadden van een kleine raap….  Helemaal niet prettig dus... (2)





​Meer aangename informatie over deze kleine groente vinden we in het Kruydenboek van Dodoens (16de eeuw)
Dodoens geeft een uitvoerige beschrijving over ‘Dan Radijs’ op pagina ccccccxxxvii oftewel pagina 637.

---

"Er zijn wilde en tamme soorten", beschrijft Dodoens.
Van de tamme radijs (Raphanus sativus) zijn er twee soorten: de eerste met rondachtige wortels die maar zelden in Brabant voorkomt en de tweede soort met een lange wortel die algemeen voorkomt. Deze laatste heeft grote, brede, ruwe, diep ingesneden bladeren zoals bij de raap. De stelen zijn rond en de raap bloeit met veel lichtpaarse kruisvormige bloempjes. Het zaad is bruin en rond en zit in kleine hauwtjes. De wortel is één tot anderhalve voet lang en is zowel van binnen als van buiten wit van kleur. Van smaak is hij scherp. De andere tamme variant heeft een dikke wortel zoals de Steckraap en is scherper en sterker van smaak. Deze tamme radijs  moet elk jaar opnieuw in de moestuin gezaaid worden tijdens de braakmaand (juni) en hooimaand (juli). Hij wordt in de winter geoogst.
De wilde soort (Raphanus sylvestris) (ook knopherik (Raphanus raphanistrum) genoemd) heeft grote, brede bladeren. De stelen zijn lang en dik en bovenaan groeien kleine witte kruisvormige bloempjes. Het zaad zit in kleine hauwtjes. De wortel is lang en dun en zeer scherp van smaak (bijt in de tong). Daarom wordt hij dikwijls fijn gevijzeld en als mosterd bij de maaltijd gegeten. (een beetje vergelijkbaar met het gebruik van de daikon in Azië) De wilde radijs wordt geplant, maar is in tegenstelling tot de tamme radijs méérjarig. Hij bloeit in juni en kort daarop leveren ze zaad.
De waterradijs (Raphanus palustris) heeft bladeren zoals van de tamme radijs, maar niet zoveel en dieper uitgesneden. De stengel is ongeveer één voet hoog. Hij bloeit met kleine, kruisvormige gele bloempjes en het zaad zit in kleine hauwtjes. De wortel is ongeveer 1 vinger dik. De smaak is zoals die van een jonge radijs, soms sterker. Hij groeit aan de rand van stilstaand en lopend water. Ook de waterradijs bloeit in juni.

In zijn uitleg over het gebruik van de radijs zegt Dodoens dat de wortels van de radijs niet zo een grote voedingswaarde hebben, maar veeleer als medicijn gebruikt worden. Ook de jonge steeltjes van de radijzen worden gegeten met olie en azijn en hebben een iets grotere voedingswaarde dan de wortel zelf.
De wortel van de Radijs is smakelijk, maar geeft oprispingen en maakt winderig.
Het eten van radijzen voor de maaltijd geeft oprispingen, na de maaltijd radijzen eten bevordert de spijsvertering.
Een siroop van wortels en azijn doet braken en jagen de fluimen af. Het scherpt tevens de zinnen en het verstand.
Een aftreksel van radijzen is water afdrijvend en zou helpen bij het oplossen van nierstenen. Het rijpt ook de fluimen in  de borstkas.
De wortels zijn een goed antigif wanneer je de verkeerde paddenstoelen of ander ‘venijn’ gegeten hebt. Ze wekken ook de maandstonden op.
De wortels gemengd met honing worden gebruikt bij hardnekkige zweren en bij haaruitval!
Het zaad van de radijs is ook een braakmiddel. Een siroop van zaad, honing en azijn zou wormen in het lichaam doden en verjagen. Zaad en azijn verkleinen de milt.
De werking van de wilde radijs zou hetzelfde zijn als die van de tamme, enkel krachtiger nog. (3)

Ook al vinden we tegenwoordig maar een paar soorten in supermarkten terug, toch kunnen veel oude soorten nu nog opgekweekt worden uit zaad, te vinden bij gespecialiseerde zaadhandelaars in oude soorten. (4)

zwarte rammenas

De ijskegel

Radijs 'Scarlet Globe'

De chinese roze

Radijs 'French breakfast'

De zwarte spaanse ronde radijs (zwarte rammenas) zou naar verluid het oudste europese ras zijn dat terug gaat tot in de 15de eeuw.  Van kleur is hij zwart, vanbinnen mooi wit. Hij is scherp van smaak. Zijn jongere neefje, de zwarte spaanse lange zou pas in de 18de eeuw op het toneel verschenen zijn.
De Chinese roze zou door een Jezuïet van China naar Europa gehaald zijn in de 19de eeuw. Het is een wintersoort die gezaaid word in juli en augustus.
De ijskegel is een radijssoort die redelijk goed tegen de warmte kan. Ze hebben een milde smaak en worden het best geoogst als ze niet te oud zijn.
De French breakfast is een mooi ogende, slanke tweekleurige radijs, een vroege soort met een milde smaak.
De Scarlet globe lijkt op een kerstomaatje, groeit snel en is mild van smaak.  

(1), (2) Forgotten fruits door Christopher Stocks, p 187
(3) Krydenboek van Dodoens, p. 637 – 641
(4) https://www.steenberghen.be/winkel/groentenzaden/rammenas/ramenas-ronde-zwarte-2580/
https://www.semaille.com/696-radis
https://www.zadenkopenonline.nl/tuinzaden-bestellen-groenten/radijs/index.html